Mail
NEW

Functies en namen

Introductie

In april 1999 ben ik begonnen als MIO en in december 2000 (regionaal), en na Corona in september 2022 (regionaal) en december 2022 (landelijk) examen gedaan voor Molenaar. Ik heb aan molenaars, instructeurs en lesstofcommissie van Gilde van (Vrijwillige) Molenaars vanaf begin gevraagd wat men zou moeten weten kwa Namen van houtjes en touwtjes in een molen. De Basisopleiding vrijwillig molenaar (uitgave 2018) gaf daar geen duidelijkheid over, terwijl een eerdere uitgave (2000) van de basisopleiding dat wel deed (met de tekst bij figuren: * geen lesstof) [zou dat eigenlijk niet geen examenstof moeten heten...]). Heel jammer dat dit verwijderd was.
Ook in de nieuwste versie, Handboek windmolenaar (uitgave 2025; HWM), is nog geen duidelijkheid wat precies examenstof is [aka moet weten). Er is natuurlijk het DHM exameneisen windmolenaar document dat als richtlijn gebruikt dient te worden.

Bij navraag werd volgende (soms een iet wat geërgerd) geparafraseerde antwoord gegeven: Men hoeft niet meer alle namen te weten van alle houtjes en touwtjes in een molen, als men maar de functie weet. De examinatoren zullen de kandidaat ook niet aanrekenen als die de Naam niet weet, als hij/zij maar de Functie kent.
Anders verwoord: "Natuurlijk is het handig, die namen wél te weten, maar we snappen, dat dat niet altijd lukt, dus als je kunt vertellen welke functie dat ding heeft, is het prima. Maak je dus niet druk, als de naam even niet te binnen will schieten."
Maar de onduidelijkheid mbt examenstof blijft hierdoor nog steeds bestaan (de MOLO website lijkt een stap in de goede richting). Een MIO dient duidelijkheid te krijgen; dat verminderd stress en dat willen we allemaal.

Even voor de zekerheid: ik vind sommige namen (die vaak gebruikt worden in de omgang) best belangrijk voor communicatie tussen MIOs, molenaars en molenmakers. Niet te min: voor het examen dient er duidelijkheid in de examenstof te zijn wat verplicht is, minimaal als een goed beschreven beschreven kader.
Trouwens het is geen schande om meer te weten, dus geen probleem als de lesstof uitgebreider is dan de examenstof; als er duidelijkheid is naar de MIO.
Deze web pagina gaat over examenstof.

Omdat er een aantal nieuwe MIOs op onze molen komen, wilde ik deze onduidelijkheid weer oppakken over Functies en Namen van houtjes en touwtjes. Gelukkig was er in maart 2025 een Gildebrief artikel dat verwees naar de MOLO website. Een hele aanwinst: Allebegrippen uit de handboek figuren worden gemeld met een onderscheid van Basisbegrippen. Dat heeft me gestimuleerd om deze webpagina te maken.
<de Basisbegrippen in MOLO niet gelijk aan de met * gemarkeerde termen in Basisopleiding vrijwillig molenaar (uitgave 2000)>

Ik miste dus de uitwerking die iedereen benadrukt: de Functies van houtjes en touwtjes zijn belangrijk! Dus kwam ik met het idee om in de figuren de (Essentiële) Functies te vermelden naast de Namen.
<Ik neem even aan dat de tekst in het Handboek windmolenaar [2025] goed is>

Ik ben nu molenaar op De Zwiepse Molen, Makkinga's Mölle, Westermolen en HIO (Houtzager In Opleiding) op De Rat. Ik help bij begeleiden van enkele MIOs, coordineer activieten rondom 12 appirant zagers en help mee aan het opzetten van de cursus voor zaagmolen gidsen. Dus voldoende mogelijkheid om de ideeen rondom Functies en Namen (Essentiële Basis, Basis en Overige) in praktijk te toetsen.

Wat voorbeelden van Basisbegrippen: functies en namen

De Basisbegrippen op de MOLO site betreffen:

de belangrijkste onderdelen van het gaande en staande werk,
de onderdelen waar de molenaar regelmatig mee in aanraking komt bij het bedienen en onderhouden van de molen,
de onderdelen die je moet kennen om globaal de productieprocessen in de molen te kunnen beschrijven.

Daar we niet alle Namen van alle Basisbegrippen hoeven te kennen als examenstof (ik kan het verkeerd hebben; laat het weten door mij te e-mailen), wordt nog een extra niveau voorgesteld: Als Functie bekend moet zijn en het zeer handig is als men de Naam weet, dan spreken we over (noodzakelijke) Essentiële Basisbegrippen; en als alleen Functie bekend hoeft te zijn: zijn het Basisbegrippen.

Essentiele Basisbegrippen zijn rondom:

de onderdelen waar de molenaar regelmatig mee in aanraking komt bij het bedienen en onderhouden van de molen,
de onderdelen die je moet kennen om globaal de productieprocessen in de molen te kunnen beschrijven.
als Veiligheid ermee gemoeid is.

Hieronder volgen wat voorbeelden van Essentiële Basisbegrippen (TRUE in kolom Essentiele Basisbegrip?) en Basisbegrippen (FALSE in kolom Essentiele Basisbegrip?). Naam van een Basisbegrip wordt voorzien van rechte haken, terwijl Naam van een Essentiële Basisbegrip zulke haken niet heeft.
De voorgestelde figuur-leganda is te zien in kolom: Tekst voor Figuur-legenda.

HWM	MOLO	VR	VR	VR	MOLO
Figuur in HWM	Nr in Fig	Essentiële Basisbegrip?	Veiligheid?	Tekst voor Figuur-legenda <[>Naam<]>: Functie	MOLO webpagina
Fig. 5.8.4.1	1	TRUE	FALSE	wipstok: hefboom voor bediening vang	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/53/
Fig. 5.8.4.1	2	TRUE	FALSE	korte spruit: hefboom voor krachtoverdracht bij kruien	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/53/
Fig. 5.8.4.1	3	TRUE	TRUE	kneppeltouw: bediening voor borgen vang	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/53/
Fig. 5.8.4.1	4	FALSE	FALSE	[vangketting]: verlenging voor bediening vang	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/53/
Fig. 5.8.4.1	5	TRUE	FALSE	vangtouw: verlenging voor bediening vang	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/53/
Fig. 5.8.4.1	6	TRUE	FALSE	staartbalk: hefboom voor krachtoverdracht bij kruien	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/53/
Fig. 5.8.4.1	7	TRUE	TRUE	paltouw: bediening voor terugdraaien borgen	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/53/
Fig. 5.8.4.1	8	FALSE	TRUE	[kruidraad]: aantrekken voor kruien	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/53/
Fig. 5.8.5.1		TRUE	FALSE	kruirad: oprollen voor kruien
Fig. 5.8.4.1	9	TRUE	FALSE	kruilier: oprollen voor kruien	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/53/
Fig. 5.8.4.1	10	TRUE	TRUE	bezetketting: staart voor veiligheid borgen	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/53/
Fig. 5.8.4.1	11	TRUE	TRUE	kruipaal: bevestiging voor oprollen bij kruien	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/53/
Fig. 5.8.4.1		TRUE	TRUE	stellinghaak: bevestiging voor oprollen bij kruien
Fig. 5.8.4.1	12	TRUE	FALSE	lange spruit: hefboom voor krachtoverdracht bij kruien	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/53/
Fig. 5.8.4.1	13	TRUE	FALSE	lange schoor: hefboom voor krachtoverdracht bij kruien	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/53/
Fig. 5.8.4.1	14	FALSE	FALSE	[hanger]: verstevigen voor schoren bij kruien	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/53/
Fig. 5.8.4.1	15	TRUE	FALSE	korte schoor: hefboom voor krachtoverdracht bij kruien	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/53/
Fig. 5.8.4.1	16	TRUE	TRUE	kruiketting: aantrekken voor kruien	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/53/
Fig. 5.7.4.1	1	FALSE	FALSE	[boventafelement]: afsluiting voor molenromp	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/39/
Fig. 5.7.4.1	4	FALSE	FALSE	[veldkruis]: stevigheid voor molenromp	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/39/
Fig. 5.7.4.1	14	TRUE	FALSE	losse bintbalk: skelet voor molenromp	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/39/
Fig. 5.7.4.1	15	TRUE	FALSE	vaste bintbalk: skelet voor molenromp	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/39/
Fig. 5.7.4.1	16	FALSE	FALSE	[korbeel]: stevigheid voor molenromp	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/39/
Fig. 5.7.4.1	17	TRUE	FALSE	achtkantstijl: skelet voor molenromp	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/39/
Fig. 5.7.4.1	24	FALSE	FALSE	[ondertafelement]: afsluiting voor molenromp	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/39/
Fig. 5.7.4.1	4	FALSE	FALSE	[koningsbint]: skelet voor molenromp	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/42/
Fig. 5.7.5.3	1	TRUE	TRUE	stellinghek: veiligheid voor stelling	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/42/
Fig. 5.7.5.3	5	TRUE	FALSE	stellingplank: skelet voor stelling	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/42/
Fig. 5.7.5.3	6	FALSE	FALSE	[ligger]: skelet voor stelling	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/42/
Fig. 5.7.5.1	8	TRUE	FALSE	schoor: ondersteuning voor stelling	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/45/
Fig. 5.7.5.3	10	FALSE	FALSE	[buitensluiting]: ondersteuning voor stelling	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/42/
Fig. 5.7.5.3	11	FALSE	FALSE	[kraaienpoot]: stevigheid voor stelling	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/42/
Fig. 5.7.5.2	13	FALSE	FALSE	[binnensluiting]: ondersteuning voor stelling	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/46/
Fig. 5.7.5.2	15	FALSE	FALSE	[ondersluiting]: ondersteuning voor stelling	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/46/
Fig. 5.7.5.1	10	FALSE	FALSE	[muuranker]: ondersteuning voor stelling	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/45/
Fig. 5.7.5.1	11	FALSE	FALSE	[vink]: ondersteuning voor stelling	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/45/
Fig. 5.7.6.1	1	FALSE	FALSE	[kapspant]: skelet voor kap	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/48/
Fig. 5.7.6.1	3	TRUE	FALSE	windpeluw: ondersteuning voor as in kap	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/48/
Fig. 5.7.6.1	8	FALSE	FALSE	[weerstijl]: begrenzing voor as in kap	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/48/
Fig. 5.7.6.1	9	TRUE	FALSE	steenbed: ondersteuning voor as in kap	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/48/
Fig. 5.7.6.1	10	TRUE	TRUE	keerstijl: begrenzing voor as in kap	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/48/
Fig. 5.7.6.1	11	FALSE	FALSE	[kapspant]: skelet voor kap	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/48/
Fig. 5.7.6.1	12	FALSE	FALSE	[burgemeester]: ondersteuning voor windpeluw in kap	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/48/
Fig. 5.7.6.1	18	TRUE	FALSE	ijzerbalk: lagering voor koningsspil in kap	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/48/
Fig. 5.7.6.1	22	TRUE	FALSE	rechtervoeghout: skelet voor kap	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/48/
Fig. 5.7.6.1	23	FALSE	FALSE	[broekbalk]: stevigheid voor krachtoverdracht kap	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/48/
Fig. 5.7.6.1	24	TRUE	FALSE	penbalk: lagering voor as in kap	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/48/
Fig. 5.7.6.1	25	TRUE	FALSE	linkvoeghout: skelet voor kap	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/48/
Fig. 5.7.6.1	26	TRUE	FALSE	lange spruit: skelet voor kap	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/48/
Fig. 5.7.6.1	27	FALSE	FALSE	[spantring]: skelet voor kap	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/48/
Fig. 5.7.6.1	28	TRUE	FALSE	overring: ondersteuning voor kap	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/48/
Fig. 5.7.6.1	29	FALSE	FALSE	[roosterhout]: skelet voor kap	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/48/
Fig. 5.7.6.1	30	FALSE	FALSE	korte spruit: skelet voor kap	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/48/
Fig. 5.7.6.2	12	FALSE	FALSE	[steunderbalk]: stevigheid voor krachtoverdracht kap	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/49/
Fig. 5.7.6.2	26	TRUE	FALSE	middenbalk: hefboom voor krachtoverdracht bij kruien	https://molo.heuvel79.nl/courses/image/49/

Naast de Basisbegrippen zijn er dus ook Overigebegrippen. Of men van de Overigebegrippen de Functie moet weten als examenstof, is niet duidelijk. Ik zou zeggen: Functies en Namen geen verplichte kennis. Laat me weten of dat klopt.

Een illustratief voorbeeld: De stellling

Hier is de examenstof rondom de stelling, dit gaat over: coordinatie, veiligheid en Functies van stelling onderdelen bij verschillende constructies:
Stelling genoemd

Door kleuren te gebruiken (rood=Essentiële Basis, zwart=Basis, grijs=Overige) is hier een illustratief voorbeeld van een figuur met legenda (Figuur 5.7.5.1, Stelling met ondere iedere ligger een schoor uit HWM 2025):

Begrippen bij Stelling

Verdere toelichting bij de methodiek

De figuur-legenda lijst:

De Functie beschrijving (Wat, Waarvoor en Werkzaamheid of locatie) kan misschien duidelijker gemaakt worden; voorstellen zijn welkom natuurlijk.
Op dit moment bestaat de Functie beschrijving uit twee of drie woorden plus een of twee voegwoorden (in totaal: 3 tot 5). Ik denk niet dat het echt veel minder kan: twee woorden plus een voegwoord (in totaal: 3), is het minimum.

Wat voor begripppen:

Is de kolom Essentiële Basisbegrip? goed ingevuld? Men kan natuurlijk voorstellen geven.
Naast de Basisbegrippen zijn er dus Overigebegrippen (waar de Naam zeker geen examenstof is). Of men van de Overigebegrippen de Functie moet weten als examenstof, is niet bekend. Ik zou zeggen eigenlijk: niet verplicht. Laat me weten.

De vraag is of Basisbegrippen niet onder Overigebegrippen moeten vallen (en dan Essentiële Basisbegrip hernoemen naar Basisbegrip)?

Verschillende Basisbegrip gebruik:

De Basisbegrippen in MOLO zijn niet gelijk aan de niet met * gemarkeerde termen in Basisopleiding vrijwillig molenaar (uitgave 2000). Dus welke zijn echt Basis?
Basisbegrippen MOLO:

Examenstof BVM [2000]:

Aangenomen is de laatst gepubliceerde: MOLO.

Verschil tussen Functie en Naam:

Daar de Functie belangrijker is dan de Naam, is het minder van belang welke Naam je voor iets gebruikt, dus verschillende Namen per molen/streek worden minder belangrijk voor de legenda. Ik zie dat hetzelfde als dat men verschillende talen spreek in een andere streek/land.
In bovenstaande heb ik de door mij gebruikte Namen genoemd. Er is (gelukkig) een hele diversiteit aan andere Namen voor het zelfde begrip [b.v. Stroop, 1977]. Laat dat vooral zo zijn/blijven; maar laten we ook zorgen dat we elkaar begrijpen. Voorstellen zijn welkom.

Functies:

Indien een onderdeel in dezelfde Figuur (context) meer Functies heeft, wordt de meest belangrijke Functie genoemd.
Een onderdeel (b.v. lange spuit) kan soms meerdere Functies hebben, afhankelijk van de Figuur (context) wordt dan een andere Functie omschrijving gegeven (zoals voor krachtoverdracht kruien en skelet voor kap).
Bij een andere type molen kan een Functie een andere Naam krijgen (wel dezelfde Functie omschrijving), zoals kruidraad of kruiketting.
Als een onderdeel bij sommige molens niet aanwezig is (aka de Functie lijkt niet noodzakelijk), is dat onderdeel misschien geen Essentiële Basisbegrip. Een voorbeeld: poortstok.

Ik ben bereid om hier verder over te brainstormen.

Samenvatting

Door iedereen (examencommissie, lesstofcommissie, instructeurs en molenaars) wordt de Functie belangrijker gevonden dan de Naam en dat principe wordt in bovenstaande verwezenlijkt door Essentiële Basis-, Basis- en Overige begrippen te definiëren, zodat MIOs duidelijkheid krijgen. Op dit moment is de examenstof behoorlijk onduidelijk, zie voorbeeld mbt Stelling: geen enkel onderdeel wordt expliciet genoemd.
De examenstof is dus onder te verdelen in Essentiële Basis- (rood: men moet de Functie en Naam weten), Basis- (zwart: moet de Functie weten) en Overige (grijs: men weet eventueel Functie en/of Naam) begrippen.

De vraag is of er gecommuniceerd moet worden met de examencommissie van De Hollandsche Molen, daar het waarschijnlijk gaat om de beschrijving van de examenstof en niet alleen de lesstof (die onder GVM valt).

Referenties

Het gilde van vrijwillige molenaars: Basis opleiding vrijwillig molenaar. 2000.
Het gilde van vrijwillige molenaars: Basis opleiding vrijwillig molenaar. 2018.
Het gilde van molenaars: Handboek windmolenaar. 2025.
Poppen, B.D.: Molenwoordenboek: begrippen, namen en termen. 2000.
Stroop, Jan P. A.: Molenaarstermen en molengeschiedenis. Amsterdam, Rodopi 1977.

Acknowledgements

I would like to thank people, such as Cor Nijboer, Hennie van Welbergen and others for their help and constructive feedback. Any remaining errors in methodology or results are my responsibility of course!!! If you want to provide constructive feedback, let me know.

Disclaimer and Copyright

Home

Mail

Major content related changes: February 25, 2025