Bouwen van een bruggetje

. Als een boomstam net te lang is (stameind ligt [altijd] bij een pol en stambegin ligt tusen twee pollen) dan kan er bij overname niet een balkijzer vlak bij het stambegin komen. In dat geval moet er een bruggetje gebouwd worden.

. Om te beginnen is het handig om de bovenkant van het stambegin wat vlak te maken (met een electrische kettingzaag), zodat het bruggetje stabiel wordt.

. Dan een stevig bruggetje bouwen (met schotels en een stapeling van blokken). Zie het voorbeeld hieronder:

. Zorg ervoor dat balkijzer zo dicht mogelijk bij stambegin komt. En de stapeling mooi vertikaal.

. Als men een aspirant zager is, is het misschien handiger om de stam zodanig te verkorten dat begin en eind bij een pol uitkomen.

14/2/2024

(C+V)

Praktijk

. Een beuk van rond de 4.5m, gewicht zo'n 1800kg, gemiddeld diamter rond de 0.8m. Twee zaagbladen (eerst een tafel blad uit het midden).
. Positioneren van de beuk met veel beleid. Het begin van de stam hangt in de winderij en het eind wordt met dommekracht opgelilt, zodat de zaagslee onder de stam geschoven kan worden.
. Gebruik van terughaal werk ging niet helemaal (het Minillahennep touw brak, maar dat is ook zijn function), dus toen maar met de voet het krabbelrad bedient om de zaagslee terug te halen. Ook gebruik van punaisewippers om stam op sleehoofd en schotel te manuvreren.
. Het breken van het touw is niet echt spectaculair: Zowel het touw als de kabel blijven in wezen redelijk in lijn tijdens dat proces (van breuk to stil liggende kabel duurde 1sec). Ik had meer zwiepende bewegingen verwacht.
. Eind van de stam zo dicht mogelijk bij eerste eind schotel, met net voldoende reserve ruimte om de stam in lijn te leggen mbv twee punaisewippers.
. Uitlijnen gebeurt door de twee zaagbladen met krijt op stok te noteren en dan te zorgen dat aan het eind van de stam het hart van de kern precies tussen die twee zaagbladen bij zaagruim. Daarna het eind vast zettten met ijzerbalk en stroptouw.

In dit geval was de pol te laag, dus is hij 'iets' verhoogd met een ketting.

. Daarna begin van de stam met schotel, latje, ijzerbalk en stroptouw vast gezet.
. De zaagslee ging met stoten en dus voor de neuten wat warme bijenwas gesmeerd.
. Er is aan de oost buitenkant van De Rat een takel (handrateltakel)

13/3/2024

(V)

Praktijk

. een kwart beuk moet een kwart slag gedraaid worden: een strop rondom de stam en zodanig dat je de stam optilt deze naar pollenstuk zal rollen. Stam heel iets met handrateltakel optillen.
. nu stameind stroptouw en ijzerbalk verwijderen. Let er op dat je niet in de zaagslee en dicht bij de stam sta. Let erop dat als de stam beweegt, dat de stam richting pollenstuk gaat.
. daarna stambegin stroptouw en ijzerbalk verwijderen. Let er weer op dat je niet in de zaagslee en dicht bij de stam sta. Let erop dat als de stam beweegt, dat de stam richting pollenstuk gaat.
. de stam neerlaten op zaagslee door handrateltakel te laten vieren. Nu de strop zodanig leggen dat bij het optillen, de stam van pollenstuk draait. Met handrateltakel de stam voorzichting optillen en kwart slag draaien (eventueel m.b.v. punaisewipper geleiden).
. de slee terughalen
. met punaisewipper de stam uitlijnen en vastleggen voor de zagen.

. er is bj De Rat een takel (met handrateltakel) aan de oostkant

. herhaalde oefeningen gedaan met aanleggen stroptouw
. een beuken stam, met een behoorlijk knobbel in het midden, uitgelijnt en zelf het stambegin vastgezet met balkijzer en stroptouw, daarna overgenomen aan stambegin.
. na verloop van tijd, kwam de stam en zaagslee omhoog (bonkend geluid); de knobbel was bij zaagraam. Onder naar zaagraam gekeken, maar de klamp aan onderzijde zaag (waar kluft om heen zit) leek niet tegen stam te stoten.
Bonken bleef doorgaan, en uiteindelijk bleek dat de zaaghals niet ver genoeg was afgevijlt (in rode cirkel) en de knobbel werd daardoor de zaaghals ge'stoten'.

. Deze hals ging dus in de knobbel 'stoten' (tot de witte gestreepte lijnen) wat niet echt mooi ging! Dus de knobbel gedeeltelijk met een kettingzaag verwijderd.
. Dit had voorkomen kunnen worden door het begin van de stam nog iets hoger te positioneren.

Dit later in een Duitse zaaghandleiding gevonden:

9/4/2024

Aspirant zagers bijeenkomst op De Lelie, Ommen. Verslag eventueel beschikbaar bij VR.

10/4/2024

(Gu+C+V)

Praktijk

Aanvullingen op Strijken van tanden:
Je kan eventueel de tippen van de tanden met een zwarte stift markeren. Als men heeft gestreken kan je gemakkelijk zien of het puntje geraakt is (zie onderstaande foto).

Aanvulling op het Zetten van tanden:
Markeer eventueel de niet te zetten tanden met een krijtje (zie hierboven).

Aanvulling op Inleggen van stambegin:
Zorg ervoor dat de laatsteschotel ver genoeg (zeg 30cm: overneem-laatsteschotel+zaagbladbreedte) van het begin van de stam zit, zodat het overneem-laatsteschotel en z'n wig makkelijk geplaatst kan worden.

De persoon bij de winderijg mag niet van zijn plaats komen.
Bij het intrekken van een stam, staat er iemand bij de buitendeur zodat die de ogen zijn van de persoon bij de winderij.
Als je een zware stam wil binnen trekken, dan kan een domme kracht handig zijn om de stam in de lijn van de zaagslede te positioneren.

24/4/2024

(V+C+Gu)

Theorie

Wanneer wordt vroeghout (lichtere kleur) en laathout (donkerdere kleur) gemaakt?
Soms leest men dat vroeghout in voorjaar (lente) wordt gemaakt en laathout in najaar (herfst) en winter. Maar het lijkt meer op: vroeghout in lente en laathout in zomer (en eventueel ook in herfst).


Het verschil in de breedte van vroeg/laathout is afhankelijk van soort boom.

Praktijk

Aanvulling op Vijlen van tanden:
. Vijl om en om de naar achter gezette tanden, plus een van de niet-gezette tanden (dus eigenlijk vijl om en om een tand)
. vijl (met scherpe vijl) tandhiel (vrijloopvlak) vanaf tandhiel naar boven (einde strijkvlak) totdat het strijkvlak helemaal weg is. De vijl iets naar rechts en van onder naar boven gericht (dus iets cross-cut).
. vijl de tandborst (spaanvlak), ook onderkant (tandhiel), twee of drie keer (dit moet bij alle tanden evenveel gedaan worden). De tandborst staat bijna verticaal (dus bijna rip-cut).
. draai de zaag om
. Vijl om en om de naar achter gezette tanden, plus een van de niet-gezette tanden (dus eigenlijk vijl om en om een tand)
. vijl (met scherpe vijl) tandhiel (vrijloopvlak) vanaf tandhiel naar boven (einde strijkvlak) totdat het strijkvlak helemaal weg is. De vijl iets naar rechts en van onder naar boven gericht (dus iets cross-cut).
. vijl de tandborst (spaanvlak), ook onderkant (tandhiel), twee of drie keer (dit moet bij alle tanden evenveel gedaan worden). De tandborst staat bijna verticaal (dus bijna rip-cut).

Van een twee keer kwartiersgezaagde gezaagde stam, een kwartier terug gehaald en weer ingeled om weer verder tegenwoordig kwartiers te zagen.

Beide methodes (traditioneel en tegenwoordig) kwartiers zagen worden gebruikt bij De Rat. Voor inklemmen van traditioneel kwartierszagen zijn voor de balkenijzers speciale blokken met een driehoekige uitsparingen nodig.
Hier is een foto van het tegenwoordig kwartierszagen:

Hier is een foto van het traditioneel kwartierszagen:

7/5/2024

Aspirant zagers bijeenkomst op de Lelie. Verslag eventueel beschikbaar bij VR.

8/5/2024

(B+C+V)

Theorie

Aanvulling op het Zetten van tanden:
Het terugbuigen van zaagtanden gaat veel makkelijker dan het zetten! Bij he eerste zetten moet men het metaal samendrukken en wordt het 'opener' aan de andere kant. Zet men terug; dan gaat dit makkeliker omdat het samengedrukte en opener ijzer elkaar helpen om terug te gaan. Dit kan langzaam tot metaalmoeiheid leiden (maar daarvoor gebeurt het zetten te weinig). Als men nog andere redenen weet, laat het me weten.

Veiligheid

Bij het inhangen en richting van zagen: probeer zo min mogelijk voor de zagen te werken. Als je evenwicht verliest or anders zins, dan kan je je behoorlijk bezeren aan de zaagtanden

Praktijk

UItnemen van zagen

• Probeer het uitnemen van de zaagbladen aan de achterkant van de zaagbladen te doen, zo niet pas op als als je aan de zaagtand kant werkt
• Voorzichtig de spanspie met de spansleutel ontspannen. Ontspan in stappen.
• Werk alle zaagbladen, gelijkmatig kwa ontspannen, af.
• Als je het zaagblad verwijder uit zaagraam, zorg ervoor dat je zaagblad aan de achterkant vast hou en de tanden van je af.
• Leg/zet/hang het zaagblad op een veilige plaats neer.
  

Inhangen van zagen (Friese methode?)

Zaagtanden onder een hoek plaatsen

• Zorg dat zaagraam hoog genoeg staat, zodat men makkelijk aan de onderkant kan uitrichten en aan de bovenkant kan inspannen.
  
• Eerst bevestigen we de kluft en hengsel met snelspanner aan de zaag
• De positioneer de zaag zo verticaal mogelijk tussen boven en onder spanhoofd en span de zaag niet al te strak aan (zo strak dat je hem met een zachte hamer nog wat kan verplaatsen)
• Met de zachte hamer; zorg er voor dat je geen bramen maakt op kwetsbare punten (zoals de klampen [verdikking] op de zaag). sla bv op de vlakke kanten van de snelspanner of zaagblad, maar niet op voorkant van de klamp.
• Hou een waterpas tegen de tanden (zie foto hieronder). Bedenk, dat het dus belangrijk is om alle tanden op dezelfde hoogte te strijken.
• De zaag dient iets naar voren te hangen (dus de tanden raken pas nadat de zaag valt tegen het hout): scheve inhanging. De waterbubbel moet net voor het streepje te zien zijn (rond de 5graden), zie onderstande foto.
• Als de waterbubbel nog niet goed staat: sla met een zachte hamer het zaagblad aan de voor (bij boven- of achterhiel) of achter kant zaagblad.
• Het beste is om het zaagblad, vlak bij waar men slaat, in de hand te houden, zodat het verplaatsen wat onder controle gaat.

Zaagblad verticaal plaatsen

• Als de tanden iets overhellen, dan kan het zaagblad verticaal gesteld worden.
  
• Dit kan gebeuren door het hengsel of de kluft in de juiste richting (links of rechts) te slaan.
  
• Het beste is om het zaagblad, vlak bij waar men slaat, in de hand te houden, zodat het verplaatsen wat onder controle gaat.
• Zorg ervoor dat de waterbubbel precies tussen de streepjes komt (ze onderstaande foto).
• Controleer of de tanden nog steeds goed hellen. Kontroleer of zaagblad nog steeds verticaal staat.

Zaagblad precies evenwijdig richten aan zaagslede

Bovenkant richten:

• Hou waterpas aan de bovenkant van de zaag in de richting van de zaagslee.
  
• Zorg ervoor dat de waterbubbel precies tussen de twee streepjes staat. En hou dat zo bij de volgende stappen: niet makkelijk;-)
  
• Kijk langs de waterpas en zorg ervoor dat deze evenwijdig aan de gleuf tussen de railbalken staat (zie onderstaande foto)
  
• Als niet evenwijdig; roteer het hengsel door met zachte hamer tegen zijkant van snelspanner te tikken.
• Het beste is om het zaagblad, vlak bij waar men slaat, in de hand te houden, zodat het verplaatsen wat onder controle gaat.
• Zodra evenwijdig aan bovenkant: Controleer of de tanden nog steeds goed hellen.en of zaagblad verticaal staat. Check daarna zaagblad aan bovenkant nog evenwijdig staat.

Onderkant richten:

• Hou waterpas aan de onderkant van de zaag in de richting van de zaagslee.
  
• Zorg ervoor dat de waterbubbel precies tussen de twee streepjes staat. En hou dat zo bij de volgende stappen: niet makkelijk;-)

• Kijk langs de waterpas en zorg ervoor dat deze evenwijdig aan aan de gleuf tussen de railbalken staat.

• Als niet evenwijdig; roteer de kluft door met zachte hamer tegen zijkant van kluft haak te tikken.
• Zodra evenwijdig aan onderkant: Check daarna aan bovenkant of zaagblad nog evenwijdig staat.
• Het beste is om het zaagblad, vlak bij waar men slaat, in de hand te houden, zodat het verplaatsen wat onder controle gaat.
• Controleer of de tanden nog steeds goed hellen, het zaagblad verticaal staat en het zaagblad aan boven- en onderkant nog evenwijdig staat met zaagslede.

Verder inspannen zaagblad

• Nu het zaagblad verder spannen met spansleutel. Eventueel eerdere zaagbladen ook nog aanspannen.
  
• Controleer of de tanden nog steeds goed hellen, het zaagblad verticaal staat en het zaagblad aan boven- en onderkant nog evenwijdig staat met zaagslede.
• Hang de volgende zaag in mbv van afstandblokjes.
• Afstandblokjes dienen aan voor en achter kant net niet te kunnen bewegen.
  
• Het is mogelijk dat de onderste kluft dichter bij eerder geplaatste zaag moet staan (afstandblokje zit los). Het is dan zaak om het hengel heel-iets te dicht bij de eerder geplaatste zaag te zetten en dan aan te spannen. Dan komt het afstandblokje vast te liggen.

Positioneren zagen

De achterkanten van de zaagbladen moeten gelijk staan.


De voorkanten van de zaagbladen dienen in een kromme gerangschikt te worden (dus verschillende zaagblad breedtes gebruiken). Deze kromme zorgt ervoor dat het middelse van de stam zo lang mogelijk als een geheel ingespanen blijft (stabiliet stam tot einde van zagen).

22/05/2024

(Gu+Ge+V)

Praktijk

Hulp bieden bij het inslepen van een stam, opleggen op de zaagslede, insnoeren van de stam en zagen. Zie voor de procedures in eerdere verslag.
Bij het inslepen van de stam let er op dat het begin van de stam, bij de overgang stijle naar minder stijle helling niet achter de richel blijft haken:

5/6/2024

Aspirant zagers bijeenkomst op De Lelie, Ommen. Verslag eventueel beschikbaar bij VR.

7/8/2024

Aspirant zagers bijeenkomst op De Lelie, Ommen. Verslag eventueel beschikbaar bij VR.

4/9/2024

Aspirant zagers bijeenkomst op de Lelie. Verslag eventueel beschikbaar bij VR. Lezing over houtsoorten door Anton Hendriks.

11/9/2024

(V + C)

Praktijk

Stam uit kolk gehaald (vier vereende krachten nodig). Diverse keren gestopt wegens buien en onweer. Dus weinig gezaagd.

25/9/2024

(C + V)

Praktijk

Slee naar voren gewonden (veiligheid mbt kabels en bezoekers). Beuk op slee, vastleggen. Beuk geschilt. Mensen rondgeleid.
Vanaf nu kunnen we als ZIO (Zager In Opleiding) meer eigen initiaitef tonen (natuurlijk altijd in overleg).

2/10/2024

Aspirant zagers bijeenkomst op De Lelie Ommen. Verslag eventueel beschikbaar bij VR.

9/10/2024

(V + C)

Praktijk

Vooral bezig geweest met het strijken, zetten en vijlen van een zaagblad (zie ook hier). Dit voor twee bladen gedaan. Invloed van vijl ten opzicht van de tand aangehoord. Ook: laat de vijl het werk doen, niet de druk van je lichaam/handen.

23/10/2024

(C+V)

Praktijk

Zagen inhangen (twee maal), zie ook hier. Verschillende afstandblokje. Voorkant zaag waterpas iets naar voren hellend (ook omdat zaag tanden iets hol zijn verdeeld over zaagblad); zijkant zaagblad waterpas precies verticaal; boven en onderkant zaag precies in richting van de zaagslede, meten met waterpas precies horizontaal (kijkend langs waterpas of de waterpas zijkant precies langs de railbalken valt).

6/11/2024

Aspirant zagers bijeenkomst op De Lelie, Ommen. Verslag eventueel beschikbaar bij VR.

20/11/2024

(V+C+Ge)

Praktijk

Knopen weer geleerd (mastworp). Verder veel winderij geoefend: een tand per keer (omdat dat ook belangrijk is bij het neerleggen van een stam met de winderij). Meer oefening nodig

22/11/2024

Excursie naar Het Jonge Schaap, Zaandam.

Het Jonge Schaap is een zeskant molen geheel nieuw gebouwd in 2006 naar tekeningen van Sipman (opgetekend in 1938).


Tekenng door Anton Sipman, 1938

Er zijn drie zaagramen. Twee hebben een breedte van rond de 80 - 90cm, terwijl de derde min of meer twee keer zo breed is (is is met een ijzeren stijl in tweeen gedeeld). De krukas heeft drie krukken en die maken min of meer een slag van 40cm. Stammen die niet door een zaagraam passen (dus dikker dan zo'n 80cm) worden met een grote kettingzaag in vier gedeeld.


Er zijn z'n 60 vrijwillgers (gidsen, winkel verkoop, zagers, molenaars) waarvan 12 molenaar zijn. De molen heeft twee functies: bezoekers ontvangen (zo'n 100.000 per jaar) en zagen (365 dagen per jaar, als er wind is).
Als er bezoekers op de vloer zijn, wordt de zaagvloer afgeschermt met touw; zo'n 2m voor de zaagramen tot het eind (noorden) van de zaagvloer. Bij aanwezigheid van bezoekers is meestal maar een zaagraam actief.
Er zijn altijd twee gediplomeerde molenaars (EEn is als hoofdmolenaar op die dag aangewezen). Alle molenaars hebben ook een BHV certificaat, dit ook wegens de verantwoordelijkheid richting de vele bezoekers.
Het hout komt vaak van Staatsbosbeheer en bevat dus de meeste Nederlandse boom soorten. Populier is niet echt gewild (heeft ook grote zaagtand zetting nodig). Er wordt eigenlijk niet voor vaste kontracten gezaagd. Opdrachtgevers zijn: particulieren; gemeentes (vaak als verdienste meer hout); molenmakers; meubelmakers; schoolprojecten; enz. Hoort zegt het voort.

Het 'zaaghok' was geheel afgeschermd van glas (of was het plastiek?).


Rondom dit zaagkot was een museum ruimte ingericht. De hoge stiepen lieten dat met gemak toe.
Terwijl wij op bezoek waren, maakte de (in de lengte gescheurde, zo'n 2m) stam veel lawaai. Twee keer gingen de zaagramen ook zweven (door de stevige buien en Oudhollands heeft geen remkleppen): een bonkend geluid. Snel werd de molen gevangen.
Er is geen spingbeugel (van ijzer) maar een springbalk(?):


Wat zaag specifieke gegevens van Het Jonge Schaap zijn verzameld in de zaagmolen vergelijkings tabel. Wat antwoorden op specifieke vragen:

• Wordt een schotel in het werk overgenomen? (als de molen niet te hard draait, dan gewoon doorzagen).
  
• Wat is de draairichting van de krukwiel: bovenkant krukwiel draait naar de opsleep helling (of kraan) of er van af? ???
  
• Aantal krukken heeft de krukas? 3
  
• Aantal zaag/schulp/pomp ramen? 3 zaagramen (een heeft dubbel breedte)
  
• Wat is de slag (lengte in m)? zo'n 40cm
  
• Wat is raam doorlaat (m)? zo'n 80cm

18/12/2024

(V+C)

Praktijk

Als je zaagslede terug haal, zorg dat er niets in de weg ligt (check de gehele slee, ook het uiteinde; in onderstaand voorbeeld lag een iet wat hoog stappeltje planken!).

Stam ingestropt en met bruggetje gefixeerd.

Zagen van gehele (3m lange) stam (stond een goede wind: 5Bft).

Verder veel met winderij geoefend: het neerleggen van een stam (melken) met de winderij. Ging soms een stuk beter dan eerder.
Probeer het volgende te doen bij het melken. Bedenk dat het om een ritmisch gevoel gaat, onderstaande punten kunnen helpen, maar oefening baart kunst:

1. Laat haler naar tandkrans slingeren (door haalstuurtouw iets te laten vieren, een soort slinger ritme van haler is handig) zodanig dat een tand omhoog getrokken wordt.
2. Trek palstuurtouw iets aan, totdat de tand onder pal net naar onderen gaat.
3. Laat palstuurtouw vieren (zodat pal de volgend tand tegenhoud) en trek gelijk ook haalstuurtouw aan.
4. Ga verder weer met stap1: Probeer een ritme (melken) met pal en haler te krijgen, zodat de stam tand voor tand zakt (en dus niet nar beneden 'donderd').
5. Bij een paltrok is er een remtouw die dit te verzorgd.
   

Meer oefening blijft nodig!

15/1/2025

(Ge+C+V)

Praktijk

Drie zaken gerepeteerd: 4 stuks zagen inhangen; zaag strijken en zetten (1mm voor zacht hout); een paar keer het stroppen van balkijzer geoefend. Er was geen wind dus melken met winderij was niet mogelijk.

5/2/2025

Aspirant zagers bijeenkomst op De Lelie, Ommen. Verslag eventueel beschikbaar bij VR.

19/2/2025

(C+V)

Theorie

Wat is de draairichting van de krukwiel bij De Rat: bovenkant krukwiel draait naar de opsleep helling. Dit is volgens mij voor alle acht en zeskanten. Voor paltrok dit is andersom, dus boevnkant krukwiel draait weg van de kraan (krukwiel direct op bovenwiel).
Elke krab van krabbelwiel is omgeveer 0.6mm

Praktijk

Iets nieuws bekeken (dus nog niet gedaan): het ponsen van zagen, aka het vergoten van de tandholte. Het ponsen gaat alleen goed als je er minimaal 1mm vanaf haalt, maar ook niet te veel anders wordt de vrijloopvlak te klein. Maakt veel lawaai, dus gehoorbeschermmers zijn verplicht.
Zorg ervoor dat het zaagblad tegen de aanslag blad zit en een tand tegen een aanslagpen zit.


Dan ponsen, door lange handel aan te draaien:


Verder: melken weer geoefend, soms gaat het best goed. Dus bij elke slag maar EEn tand naar beneden. Maar oefening blijft nodig natuurlijk. Het lossen van de pal hoeft maar iets te zijn (te veel kan de pal verkeerd positioneren).

Terughaal (lui) werk voor een slede bedient.

Weer schotel overnames en een bruggetje gebouwd voor instroppen van stam.

25/2/2025

Locatie: Bolwerksmolen, Deventer
(V+C)

Theorie

Zaagraam wordt aangeduidt kijkend naar de breedte ervan (niet de lokatie op de zaagvloer): middelste, smalste en breedste zaagraam.
Wat is binnen (dichts bij pollenstuk) en buiten (verst van polenstuk) kant van een zaagraam?
De zaagbladen hangen in een kast (onderkant van zaag valt in een sleuf en de achterkant van zaagblad ook).


Het haalwerk gaat met tandwielkoppelingen en riemen. Melken is in dit geval niet nodig.


Als de molen op electra draait, wordt de onderbonkelaar van het rukwiel gedraaid.


Er zitten in het pollenstuk ook gaten voor een balkijzer.


Bij Bolwerks molen (Deventer) kan er een soort tussenpol aangebracht worden.

Praktijk

In hangen van zagen op de Leidsche manier.

• Zaag uitzoeken en voorbereiding in zaagraam:
  
• zoek de juiste lengte zagen. Bij hanteren van zagen zorg dat tanden van je lichaan wijzen.
• de tanden moeten richting de helling/kraan en naar beneden wijzen.
• hang kluft aan de zaag en hang hengsel met zelfspanner en wig in bovenspanhoofd.
• 'draai' de onderkant zaag met kluft in onderspanhoofd.
• duw bovenkant van zaag in het hengsel.
• positioneer hengsel en kluft zodanig dat ze redelijk op de juiste plaats zitten.
• plaats zaagblad zodanig in kluft en hengsel dat de zaagbladen uiteindelijk in een halve maan komen te staan.
• slaat de wig (met een zachte hamer) in hengsel iets aan, zodat de het zaagblad nog redelijk losjes in zaagraam hangt (zaag kan dus nog wat verschoven worden).
• Zaagblad met spanhoutjes inklemmen:
• kies de onderspanhoutje en bovenspanhoutje uit
• voor de eerste zaag: twee spanhoutjes (die tegen binnenkant zaagstijl steunen) kan in breedte verschillend zijn, zodat de zaag precies verticaal hangt.
• Voor de volgende zaag: zoek twee spanhoutjes uit die precies even breed zijn.
• schuif de zaag 1mm dichter dan de breedte van spanhoutjes naar eerdere zaag of raamstijl. Dit zorgt ervoor dat de spanhoutjes strak tussen zagen (of zaag en raamstijl) klemmen.
• duw spanhoutjes aan onder en bovenkant ertussen en span met spansleutel de zaag iets aan terwijl (met z'n tweeen) de zaag tegen onder en boven spanhoutjes aan geduwd wordt. Tijdens het spannen: duw (met de voet) de kluft heel iets dichter naar raamstijl.
• als je spanhoutjes beweeg dan zouden ze, bij de juiste instelling, in het moeten moeten draaien.
• Herhaal bestaande twee stappen voor elke zaagblad
  
  
  
• Checken of de bladen verticaal hangen m.b.v. waterpas:
• als de twee spanhoutjes van goede breedte en haaks waren, dan hoef men niet te checken of het zaag blad in de slede richting goed hangt.
• als de twee spanhoutjes van goede breedte waren, dan hoef men niet te checken of het zijkant zaag (van binnenste zaagblad) echt verticaal hangt.
• zorg er ook voor dat de zagen nu netjes in een halve maan staan, eventueel aantikken met zachte hamer.
  
• voor elke zaag dient gecheckt te worden of de achterkant van de zaag echt vertikaal hangt: eventueel met zachte hamer aan de boven of onderkant van de zaagblad in de juiste richting te tikken.
• Aanspannen zaagbladen
• met spansleutel trek van binnen naar buiten de zelfspanners aan.
• herhaal dit aanspannen totdat je bijna kan hangen aan de spansleutel (spankrachten zo'n 80kg).
• Op eind van de dag, de zagen ontspannen
  

Er wordt gebruik gemaakt van geharde tanden (en dus slijpen met een slijpmachine).

Wat generieke vragen

• Wordt een schotel in het werk overgenomen? Nee
  
• Wat is de draairichting van de krukas: kruk die boven staat draait naar de opsleep heling (of kraan) of er van af? ???
  
• Een gedetaileerde beschrijving van schulpraam. Niet aanwezig
  
• Aantal krukken heeft de krukas? 3
  
• Aantal zaag/schulp/pomp ramen? 3 zaag
  
• Wat is de slag (lengte in cm)? ???
  
• Wat is raam doorlaat (cm) (meestal tussen pollen en zaagraamstijl)? ???, ???, ???
  
• wat is overbrengingsverhouding: krukas:-> wieken en eventuele vermogen elctro moter? 1:2.17; ???kW
  
• wat is de normale/optimale/maximale op en neer gangen van het zaagraam per minuut? ???
• Richting tandzetting, tandzettinggrootte en gehard/ongehard zaagblad? ??? enz.; ???; geharde zaagbladen

5/3/2025

Aspirant zagers bijeenkomst op De Lelie, Ommen. Verslag eventueel beschikbaar bij VR.
Mijn korte verslag mbt de Gerrit Denneboom's presentatie over zaagmolen Agenta. Eventueel beschikbaar bij VR.

15/3/2025

Locatie: Agenta, Ruurlo
(V+Ge)

De zaagslede heet bij Agenta: wagen

Afstandsblokjes met twee maten; een kant voor larix (groef staand) of aan de andere kant voor douglas (groef liggend: is iets groter, omdat douglas meer krimpt):

Afstandsblokjes worden vanuit de rechterkant zaagraamstijl opgebouwd. De laatste (aan de linkerkant, met wigje) is om alles goed op de plaats te houden:


Uitlijnen van de boom d.m.v. touwtjes (met gewichtjes) tussen zaagbladen en eind stam.

Een soort krabbelwiel:


Aanbrengen van vastknoppen van balkhout (essenhout) :
Zorg er voor dat balkhout goed in pollenstuk zit (met een hamer er lichtjes in kloppen)
De balkhouten was iets nieuws voor mij en ook hoe je deze vastknoopt.

Wiggen om stam te fixeren:

Wiggen onder de stam bij elke somer (schotel)	Wiggen aan eind van stam en aan z'n zijkant (houtklem was niet nodig!)	Bij overnemen zomer, de stam met twee wiggen fixeren onder een balk (zodat ook de planken klemmen)

Ook worden veel zomers (schotels) met wiggen gebruikt (in ons geval waren er 5 zomers op een stam van 6m). Ik denk dat dit ook te maken heeft met de snelheid van zagen. Bij De Rat doen we met veel wind misschien 1 m/uur. Bij Agenta deden (met widkracht 4Bft) we zeg 4m/uur.
Als er op de wind wordt gezaagd en er komt een wind luwte, dan gaat de wuifelaar hard klappen tegen de kruk (door het moment van zaagraam en vliegwiel). Leek een beetje op het geluid bij het zweven van de zaagramen toen we een soortgelijk geluid bij Het Jonge Schaap hoorden.

Als een stuk door de zagen is gegaan: Een balk over gehele breedte zodat aanklemmen met balkhout er voor de zorgt dat de planken naast de balk (van 25*25cm) ook goed blijven liggen:


De larix heeft veel hars, dus er zat bij een zagen een watersproeier, dit om er voor te zorgen dat er geen hars op de zaagblad blijft plakken (dat is heel moeilijk te verwijderen). Op eind van de dag de zaagbladen schoonblazen (met luchtdruk):

Wat generieke punten (met dank aan Guus):

• Wordt een schotel al zagend overgenomen? nee
• Wat is de draairichting van de krukas: kruk die boven staat draait naar de opsleep heling (of kraan) of er van af? bovenkant kruk draait van sleephelling (productie zagerij van Vaags) af.
  
• Een gedetaileerde beschrijving van schulpraam.Niet van toepassing
• Aantal krukken heeft de krukas? 1
• Aantal zaag/schulp/pomp ramen? 1 zaagraam
• Wat is de slag (lengte in cm)? ~40cm
  
• Wat is raam doorlaat (cm) (meestal tussen pollen en zaagraamstijl)? ~80cm
  
• Wat is overbrengingsverhouding: krukas:-> wieken; en eventuele vermogen (kW) elctro moter? 1.5:1 en 26kW (35pK)
  
• Wat is de normale/optimale/maximale op en neer gangen van het zaagraam per minuut? optimaal 90 slagen per minuut (@60enden).
  
• Richting tandzetting, tandzettinggrootte en gehard/ongehard zaagblad? LRenz.; 0.6mm; ongeharde zaagbladen
  

2/4/2025

Aspirant zagers bijeenkomst op De Lelie, Ommen. Verslag eventueel beschikbaar bij VR.

28/5/2025

(C + V)

Terughalen gezaagde es (twee planken en twee helften (zo'n 2000kg)): de zaagbladen waren al verwijderd; extra katrol gebruiken om krachten op terughaalwerk te verminderen.

Meehelpen met ontmantelen de bovengenoemd gezaagde es: voorzichtigheid en goed communiceren. De gezaagde stam moest 45graden gedraaid worden (om makkelijk te kunnen ontmantelen), draaien door stam op te hijsen met winderij en ketting met haak op juiste plaats te hebben; twee pollen verstevigen omdat er een behoorlijke uitstulping is (die tijdens draaien hard op pollen drukt), dit met een balk en wig tegen een stijl. Eerste helft naast de slede op zaagvloer positioneren, de twee planken naar midden zaagvloer manoeuvreren (eerst van slede trekken met terughaalwerk); en tweede helft met vlakke kant op zaagslede leggen zodat die weer gezaagd kan worden. Stam inleggen op slede zodat hij (tegenwoordig kwartiers) gezaagd kan worden.

6 zaagbladen samen ingehangen: goed communiceren; laat afstandblokjes zo mijn mogelijk in zaagkot vallen; zorgen dat hengsel met snelspanner behoorlijk recht naar beneden in boven spanhoofd blijven hangen; eerst goed aanslaan van de wiggen bij snelspanner en daarna verder aanspannen met de spansleutel.

Zagen van tweede helft van es met de ingehangen zagen: inklemmen met lijmklem van de zaagbladen (op hoogte van bovenste afstandblokjes). De bladen veroozaken geen 'frees' vlakken bij eerste aanraking stam en ze blijven handwarm, dus ze zijn goed ingehangen.

3/6/2025

Locatie: Mijn Genoegen, Arnhem
(V+C)
Rode teksten zijn misschien ook goed te gebruiken op Makkinga's Mölle.

Wat algemeenheden

Een paltrok
Er worden geen bezoekers toegelaten op de zaagvloer
Mijn Genoegen heeft een afneembare verlengd sleehoofd, zodat men niet altijd de schulp ruimte leeg hoeft te houden.
Opslag van hengels, kluften, blokken, wiggen:

Opslag afstandblokjes:

Er is een strikte verdeling van inventaris tussen voor en achter zaagramen: schotels (onderhouten), balkijzers, hamers, wiggen, vulhoutjes en ander gereedschap wordt zo veel mogelijk aan dezelfde kant gehouden.

Veiligheid

• De molen heeft altijd gelijk
• Jij bent het die naar de zagen/het gevaar gaat
• Timing is alles. Iets kan onveilig zijn maar veilig worden of veilig zijn en onveilig worden gedurende het zaagproces (lees overnemen, balkijzers aanleggen, etc)
• Steek geen handen of voeten door het zaagraam
• Orde schept veiligheid.
  
• Als je niet de tijd neemt om goed te doen, wanneer neem je de tijd om het over te doen?

Planken drogen

Een gezaagde boom (ligt al aan kraankant) met kraan naar beneden brengen (door strijken met winderij). 

Zorg ervoor dat er geen bezoekers op het eiland zijn!
Als beneden ligt; plank voor plank op stapel (met stapellatjes) in zaagkot leggen. De opgestapelde planken moeten er weer als een soort boomstam uitzien (was helaas niet het geval).

Stam inspannen

De walmuur, aan kant waar de kraan staat, met houten hoekplank beschermen.
De stam met pikhaak naar betreffende walmuur brengen.
Zorg ervoor dat er geen bezoekers meer op het eiland zijn!
Stropketting aanslaan om het top-gedeelte stam (kwart uit de top [kop]). Onderbegeleiding de stam dwars (in richtign van hart van molen) over de walmuur op eiland trekken (om spontaan wegrollen van stam te beperken). Onder water kunnen obstakels (gezonken boomstammen) zijn en als je dat niet in de gaten hebt krijg je een rare belasting op kraan en hijsmechaniek.

Nu stropketting (met inkort haak) op het zwaartepunt van de stam aanbrengen en zorgen dat de een eventuele bocht in de stam omhoog komt (eventueel ketting gebruiken om kleine aanpassingen in zwaartepunt te bewerkstelligen) en aan kraanlijn koppelen.

Met pikhaak het optillen (met winderij) van de stam begeleiden tot op slede hoogte. De stam dwars op de zaagvloer optillen (anders kan de stam niet langs zaagkot- en zaagvloer).

De stam met top-gedeelte eerst op de zaagslede positioneren (door kraan te draaien en strijken met winderij).
Gebruik minimaal drie houten gewigde-schotels (met iets taps aan de pol kant).


Hoogste punt van de stam met blokken positioneren op houten gewigde-schotels (door aanslaan gewigde-schotel komt alles op spanning).

Degewigde-schotel is een leuk truukje maar moet spaarzaam ingezet worden. Krachtig aanlslaan van zo'n schotel is vaak toch wel zichtbaar in het eindresultaat. Met wat schuivende vullatjes tussen stam en schotel is het effect veel minder.
Uitlijnen (met duimstok meten) en inspannen van top- en eind-gedeeltes stam met spanijzers en aanslaan van gewigde-schotels.
Laatste gewigde schotel komt net voor een gat in losse legger.
Zorg er voor dat overnemen makkelijk kan (eventueel een verlaagde schotel gebruiken).
Zorg ervoor dat stam-eind geborgd is met een balkje richting sledehoofd.

Zaag inspannen

Voor elk zaagblad: sla onderste wig iets over de helft erin (zodat hij er ook niet makkelijk eruit kan vallen). Sla de bovenste wig er net in. Zorg dat de pennetjes (voor bevestigen van kluft en hengels aan zaagblad) aan een kant zitten, zodat men het zaagblad zodanig kan manoeuvreren dat ze er niet uitvallen. Hang zaagbladen los in zaagraam hangen zodat het verticaal hangt; bedenk er is in een paltrok geen absolute richting referentie, omdat de zaagvloer niet heel stabiel is.
Inspannen elke zaagblad:

• Voor eerste zaagblad (dichts bij pollenstuk): sla bovenste wig stak aan, check (met een latje) dat het zaagblad evenwijdig is aan pollenstuk.
• Voor twee zaagblad: hang zaagblad er los in, zorg dat aan de onder en bovenkant het zaagblad ongeveer 5mm dichter bij het eerdere zaagblad hangt dan het afstandsblokje breed is. Sla bovenste wig stak aan. Breng afstandsblokjes aan boven en onderkant er iets schuin in en sla deze horizontaal. Check dat het zaagblad weer evenwijdig is aan vaste legger (leier).
• Voor de volgende zaagbladen: Breng het volgende zaagblad op dezelfde wijze er in als tweede zaagblad.
• Bij Mijn Genoegen wordt het zaagpakket niet geschoord tegen beide zaagraamstijlen (zoals bij Agneta).
  

Check zodra de zagen in de top-eind van de stam gaan zagen, dat ze niet een 'frees'-vlak maken, het moet een verticale lijn zijn. Als ze een frees-vlak maken dan zijn ze niet verticaal ingespannen: span de zaagbladen beter in! Als de zaagbladen geheel in de stam zijn, check dan dat de zaagbladen niet warmer dan handwarm zijn. Als te warm: span de zaagbladen beter in!
<Er is dus geen waterpas nodig>

In dit geval werd er een plank (achter- of schaaldeel, duims), een balk (20cm) en een plank (achter- of schaaldeel, duims) gezaagd. Daarnaast zijn er nog twee schalen (aan beide kanten):

Zagen

Zorg ervoor dat er op de juiste momenten (begin en eind van stam) wordt overgenomen door nieuw geplaatste schotels. Verder als er gezaagd wordt zorg dat de gezaagde planken min of meer een geheel blijven en dus mogelijk loshangende stukken hout in gespannen blijven met spanbanden. Deze spanbanden ongeveer 1 meter van zagen plaatsen (als meer zagen dan verder weg).

Op het eind; zorg ervoor dat de zaagbladen nog goed tussen de gezaagde planken zitten, hiervoor kan men de balkijzers en spanbanden veilig verwijderen zonder dat de planken wegvallen.
Deze laatste schotel wordt mooi door het zaagraam onder uit het eind-stam geduwd.

Terughalen stam

Verwijder eerst de schalen, achter- en/of schaaldelen en leg die naast de slede of op het eiland. De toekomstige balk zodanig positioneren dat het naast de zaagbladen ligt. Nu kan de slede teruggehaald worden (met terughaalwerk).

Inspannen balk

Onderkant van de balk is nu recht, dus dat ligt mooi op de gewigde schotels. Span balk zodanig in dat er de mooiste vierkante balk uitkomt (20*20cm). De positionering gebeurt met duimstok en (metsel)touwtje om er voor te zorgen dat er zo min mogelijk wan op de balk blijft. Nu kan de balk gezaagd worden.

Wat generieke vragen

• Wordt een schotel in het werk overgenomen? Ja
  
• Wat is de draairichting van de krukas: kruk die boven staat draait naar de opsleep heling (of kraan) of er van af? Is een paltrok niet altijd vanaf de kraan en overige molens naar de helling???
  
• Een gedetaileerde beschrijving van schulpraam. Er is een verlengde sleehoofd (welke verwijderd kan worden, zodat de schulpvloer niet leeg hoeft te zijn).
  
• Aantal krukken heeft de krukas? drie
  
• Aantal zaag/schulp/pomp ramen? 2 zaagraam en 1 schulpraam
  
• Wat is de slag (lengte in cm)? ???
  
• Wat is raam doorlaat (cm) (meestal tussen pollen en zaagraamstijl)? ???
  
• wat is overbrengingsverhouding: krukas:wieken en eventuele vermogen elctro moter? 1:2.2 (maar er zijn geen kammen in bovenwiel); 5.5kW
  
• wat is de normale/optimale/maximale op en neer gangen van het zaagraam per minuut? Op de dag dat ik er was (normaal?): rond de 30 op en neer gangen per minuut.
• Richting tandzetting, tandzettinggrootte en gehard/ongehard zaagblad? vanaf onderen: LRLRLRMM enz.; ???; ongeharde zaagbladen

4/6/2025

Aspirant zagers bijeenkomst op De Lelie, Ommen. Verslag eventueel beschikbaar bij VR.

11/6/2025

Locatie: Twickeler houtzaagmolen, Delden
(C+V)
Rode teksten zijn misschien ook goed te gebruiken op Makkinga's Mölle.

Wat algemene punten

Rond 1880 is het bovenhuis verwijderd (vanaf stellinghoogte en de krukas vloer is naar beneden geplaatst op oude stelling vloer: aandrijving met stoom), ook werd de kurkas verkort (van drie naar twee krukken en later naar een kruk) omdat er minder zaagramen kwamen. Door de onbalans, heeft men eerst de twee kurkige as gefixeerd met drie dikke schoren (vanaf zaagvloer naar de krukas ophanging: twee naar voorkant en een naar achterkant zaagvloer). Toen de tweede kruk kapot ging is er een vliegwiel met contra gewicht geplaatst. Inmiddels was er ook electrische aandrijving. Er is nu nog maar een zaagslede (met opstaande neuten in de vloer [net als bij Makkinga's Mölle]).
Hier een foto van zo'n schoor naar achterkant zaagvloer (en links een model van de molen voor 1880):


Vreoger hoefde men de hel niet leeg te halen; het water in het moeras rondom de molen en de oberstromende Regge en Oelerbeek namen het zaagsel wel mee.
Balkengat is gedempt.

Producten die verkocht worden (naast onderstaande ook: vleermuizenkastjes, wiggen, houtenblokjes, enz)

Vogelhuisjes en eekhoornvoederhuisjes	Vlinderkastjes en pindakaashuisjes	Laarsenknechten	Pimpelkastjes	Eierrekjes	Teckel

Plaats voor gereedschappen:

Plaats voor hengels, kluften, kramijzers, wiggen, enz.	Gaffel-spanijzer voor richten zaagblad	Plaats voor afstandblokjes

Er is zowel een horizontale als een vertikale zaaginrichting. De vertikale zaaginrichting wordt verder besproken.

Bedienings touwen

Alle in en uit bedienings touwen (b.v. voor inwerkzatten zaagraam; winderij; tevens terughaalwerl) zijn voorzien van: eindsplits (knuppel) voor inschakelen en oogsplits (strop) voor uitschakelen.


Dus een touw (met knuppel [eindsplits] einde) voor het inwerk zetten van krabbelwerk en een touw (met strop [oogsplits] aan einde) voor het uitwerk trekken van krabbel rad.
Vraag: Hoe is dit handige mechaniek gemaakt (is er ergens een soort evenaar)?
Voor dat laatste is een simpel mechaniek bedacht:
.

Inspannen stam

Er worden zo'n vier (of meer) onderhouten gebruikt. Naast onderhouten met balkijzers ook even zoveel kramijzers.

Aanspannen van balkijzers gebeurt met een iets andere knoop dan we gewend zijn: twee keer door kram in lose legger en de lus richting wartelhout tussen de naar beneden gaande touwen:

Ophangen zagen

Zowel kluft als hengsel (met snelspanner) zijn los van zaagblad en beide schuiven over spanstrippen op zaagblad.
In zaagraam (aan de zaagraamstijl verst van pollen) zijn afstandplankjes permanent bevestigd. Hierdoor hangt de eerste zaag altijd vertikaal.

Er wordt niet echt gekeken of het zaagblad iets naar voren of achter staat.
De volgende zaagbladen worden door gelijke afstandsblokjes (onder en boven) opgehangen (hengel en kluft wordt iets schuit gezet, zodat bij opspannen de twee afstandblokjes goed klemmen.
Zaagbladen worden in halve maan vorm geplaatst.

Wat generieke vragen

• Wordt een schotel in het werk overgenomen? nee
  
• Wat is de draairichting van de krukas: kruk die boven staat draait naar de opsleep heling (of kraan) of er van af? bovenkant draait richting sleephelling
  
• Een gedetaileerde beschrijving van schulpraam. Niet aanwezig
  
• Aantal krukken heeft de krukas? 1
  
• Aantal zaag/schulp/pomp ramen? 1 zaagraam
  
• raamWat is de slag (lengte in cm)? ~50cm
  
• Wat is raam doorlaat (cm) (meestal tussen pollen en zaagraamstijl)? ~100cm
  
• wat is overbrengingsverhouding: krukas:wieken; en eventuele vermogen elctro moter? nvt; 22kW
  
• wat is de normale/optimale/maximale op en neer gangen van het zaagraam per minuut? Op de dag dat ik er was (normaal?): rond de 55 op en neer gangen per minuut.
• Richting tandzetting, tandzettinggrootte en gehard/ongehard zaagblad? LR enz.; ???; geharde zaagbladen

18/6/2025 en 21/06/2025

Ideeën mbt nationale activiteiten rondom het houtzaag ambacht
(V+samen met iemand van toekomstige Stichting Olieslaan en iemand die initiatief had voor Houtzagersgilde)
Rode teksten zijn misschien ook goed te gebruiken op/voor Makkinga's Mölle.

Ideeën die werden besproken:

• Probeer andere (liefs 3 in totaal) geinterresseerde zagers (ook op verschillende zagerijen) te vinden die ook graag iets nationaals zouden willen doen voor het houtzaag ambacht.
• Het zou goed zijn om alle (zoveel mogelijk) houtzaag molens (iets meer dan 30) bij dit eventuele inititiatief te betrekken.
  
• Proberen te vallen onder Immaterieel Erfgoed Nederland. Dit ondersteund dan ook gelijk de belangrijkheid van ons ambacht.
  Dit kost max. 1 jaar aan voorbereiding en moet uitmonden in een borgingsplan voor een periode van de komende 3 jaar (zie voor enkele ideeën zoals bij Olieslaan zijn gedefinieerd).
  Een (in)formatief bezoek aan Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland (KIEN) kan helpen om hier een beslissing over te nemen.
• Het Houtzagersgilde is nog niet officieel opgezet. Er is een informele contactpersoon die de houtzagers verbind: Joyce Beneker.
• De redenen (die ik heb gedistileerd) waarom een Houtzagersgilde niet opzet werd (in 20???), zijn:
• Moeilijk een opleiding te definieren door de verschillen op houtzaagmolens
• Een hoge administratieve last rondom maken van een opleiding en veiligheids cursus.
• HIOs (Houtzager in Opleiding) zullen hoofdzakelijk op dezelfde houtzaag molen blijven, dus opleiden voor een algemene zagerij lijkt (nog) niet zinvol.
  
• ...
  
• Misschien is kennis overdracht in eerste instantie belangrijker dan een opleiding.
  
• Kennis overdracht is iets dat zo wie zo van belang is (en ook voor een borgingsplan natuurlijk). Dit zou een verdere uitwerking van het Houtzaagmolens praktijkhandboek kunnen zijn (incl. veiligheids aspecten). Henk Goudappel van Fram te Woltersum is mede auteur van praktijkboek.
• Als we willen kunnen we https://nl.wikibooks.org/wiki/Houtzaagmolens_praktijkhandboek checken en eventueel aanvullen. Henk Goudappel is aanspreekpunt hiervoor.
  
• Samen met DHM de nationale media zover zien te krijgen dat er iets wordt gepubliceerd rondom het houtzaag ambacht (naar voorbeeld van Olieslaan).
• Een website en/of e-mail lijst opzetten mbt het houtzaag ambacht.
• Bij de opening van Makkinga's Mölle; een houtzagers bijeenkomst organiseren (lunch eventueel gesponsord door ???). Het beste is om deze eerste bijeenkomst infomeel te laten zijn, waar gesprekken in de wandelgangen tot bloei kunnen komen. Eventueel een korte excursie (naar een werkende Makkinga's Mölle). Bij voldoende belangstelling kan er misschien een vervolg bijeenkomst gepland worden.
• Onderzoeken of aansluiting vinden bij Gilde voor Molenaars als Vakgroep Houtzagen zinvol is of een losstaande stichting?
• Eventuele steun, ideeen generatie, klankbord, ervaring, meedenken met opzet web-site, etc kunnen verkregen worden bij de oprichters van de toekomstige Olieslaan groep.
• Willen we als Makkinga's Mölle hier een rolspelen? Als aan het eerste punt wordt voldaan (enkele andere geinterresseerde molens/zagers) dan is er, denk ik, een rol voor Makkinga's Mölle.

21/6/2025

Locatie: De Eenhoorn, Haarlem
(V)
Rode teksten zijn misschien ook goed te gebruiken op Makkinga's Mölle.

Bizonderheden

Een paltrok
Nog opgezeild, maar niet genoeg wind (en eigenlijk te weinig gekruid).
Krukas met 4 krukken. 2 zaag en 1 schulp raam. Het vierde raam is aan onderkant verankerd op raamvloer en kan aan bovenkant meebewegen als een mank schulpraam (in andere molens een soort pompraam).
Het schavot heeft aan beide kanten gelijkvloerse loopbruggen


Er hangt een bord bij de zaagramen, dat vermeld wat er is ingespannen (boomsoort en van/voor wie).


Er is een schulpvloer, dat wordt gebruikt via een proon op een vast verlengd sleehoofd.


Als de molen in korte rust wordt gezet, dan heeft het hekwerk op de bovenste heklat van hoogste wiek duivenpinnen.

Inhangen zaagbladen

Er wordt geen gebruik gemaakt van waterpas (heeft ook geen zin op een paltrok). Zaagraam is referentie, niet de zaagslede.
Zaagbladen worden evenwijdig aan zaagraamstijl gehangen door twee even brede afstandplankjes tegen zaagraamstijl
Zaagbladen iets naar voren hellend aan de bovenkant. Zaagladen in een halve maan.

Inspannen zagen:

Eerste zaagblad iets aanspannen; stijf tegen de twee afstandplankjes drukken. Hengel en kluft heel iets richting zaagraamstijl slaan en dan aanspannen.
Elke volgende zaagbladen: twee gelijke afstandblokjes, zaag iets aanspannen; hengel en kluft heel iets richting zaagraamstijl slaan en dan aanspannen.
Dunne afstandblokjes kunnen gedraaid worden voor een iets andere maat (net als bij Bolwerksmolen).
De hengels en kluften staan dus iets scheef richting zaagraamstijl:

Intrekken van stammen

Als een stam in Het Spaarne ligt, dan wordt hij daaruit getrokken en op dat moment wordt het Jaagpad even afgesloten (duurt misschien 15 minuten).

Verankeren stam

Kop of kont, gelijk kop of munt. het is maar net hoe taps de stam is. Of hoe de hijskraan de stam in zijn greep heeft. Zolang de stam niet is uitgezaagd vormt  het gezaagde worteleind nog steeds een geheel, en kan ook stabiel worden vastgelegd. Als de zagen moe worden of bot of de zetting wat verliezen, is het een voordeel om naar de top te zagen. De tanden krijgen stees minder te doen.
Blokken, om balkijzers op juiste hoogte te zetten, hebben een verdieping in het midden: meer grip op de ongezaagde stam; en een wig gebruiken om grip op gezaagde hartplank te hebben.


Touw wordt een keer door gat in losse legger gehaald en dan enkele malen om balkijzer gedraaid (zoveel mogelijk onder spanning door aan touw te hangen bij het maken van elke wikkeling). Op het eind; touw tussen neergaande touwen trekken. Het zit moervast.

Strijken en optrekken

Jijntakel is er voor strijken stam en optrekken gezaagde planken:

Wat generieke punten

• Wordt een schotel al zagend overgenomen? nee
  
• Wat is de draairichting van de krukas: kruk die boven staat draait naar de opsleep heling (of kraan) of er van af? richting kraan (zoals bij alle platrokken???)
  
• Een gedetaileerde beschrijving van schulpraam. Aanwezig, schulpvloer nog maar gedeeltelijk aanwezig, een verlengd sleehoofd met prook
  
• Aantal krukken heeft de krukas? 4
  
• Aantal zaag/schulp/pomp(???) ramen? 2 zaagraam, 1 schulpraam, 1 soort pompraam (is een zaagraam dat aan onderkant vast zit op aamzolder)
  
• Wat is de slag (lengte in cm)? ~40cm
  
• Wat is raam doorlaat (cm) (meestal tussen pollen en zaagraamstijl)? ~80, ~60, ~60cm
  
• Wat is overbrengingsverhouding: krukas:wieken; en eventuele vermogen (kW) elctro moter? 1:2.27
  
• Wat is de normale/optimale/maximale op en neer gangen van het zaagraam per minuut? ???
• Richting tandzetting, tandzettinggrootte en gehard/ongehard zaagblad? LR enz.; ???; ongeharde zaagbladen (in toekomst misschien geharde zaagbladen)

9/7/2025

Aspirant zagers bijeenkomst op De Lelie, Ommen. Verslag eventueel beschikbaar bij VR.

12/07/2025

De Jager

Wat generieke punten verzameld door Cor:

• Wordt een schotel al zagend overgenomen? ja
  
• Wat is de draairichting van de krukas: kruk die boven staat draait naar de opsleep heling (of kraan) of er van af? richting sleephelling
  
• Hoeveel krukken heeft de krukas? 3
  
• Hoeveel zaag/schulp/pomp ramen? 2 zaag, 1 schulp
• Een gedetaileerde beschrijving van schulpraam. Schulpraam aanwezig
• Wat is de zaagraam slag (lengte in cm)? ~50cm
  
• Wat is effectieve/bruikbare raamdoorlaat (cm) (meestal tussen pollen en zaagraamstijl)? ~110, ~85, ~60cm
  
• Wat is overbrengingsverhouding: krukas:wieken; en eventuele vermogen (kW) elctro moter? 1:2.19
  
• Wat is de normale/optimale/maximale op en neer gangen van het zaagraam per minuut? maximaal 45 slagen/min
  
• Richting tandzetting, tandzettinggrootte en gehard/ongehard zaagblad? LR??? enz.; ???; ongeharde zaagbladen

25/07/2025

Stoomhoutzagerij Nahuis te Groenlo
(T+V)
Rode teksten zijn misschien ook goed te gebruiken op Makkinga's Mölle.

Enkele algemene zaken

Financiering is wel eens verkregen via Dorpendeal (in Overijssel heet het Dorpsplannen).

De aandrijving: geen wind maar een stoom machine (92HP ~69kW)

De machinekamer wordt beschermd door Maria:


Opslagplaatsen van gereedschap

Hengels en kluften	Kettingen, takels, stroppen	Afstandsblokjes	Schilschoppen	Bok voor tijdelijk neerleggen hout

Er is zowel een horizontale als een vertikale zaaginrichting. De vertikale zaaginrichting wordt verder besproken.

Opslag gezaagde planken op stapellatten (in de vorm van de stam) onder een afdak

Er wordt parafinne op de plank uiteinden gespoten, zodat er gelijkmatige uitdroging plaats vind.

Voor bezoekers zijn er QR codes bij interesssante zaken:

Zaagraam

Het zaagraam hangt in een zelfstandig staande constructie: deze constructie heeft zijn fundamenten in het zaagkot waar ook het aandrijfwiel is.
Op de zaagvloer: krabbelrad dat de gekartelde klemrollen aandrijft die voor en achter het zaagraam gepositioneerd zijn.
Boven elk van deze gekartelde klemrollen hangt nog een gekartelde rol. Deze gekartelde klemrollen drukken de stam of planken bijeen, zodat die stabiel door het zaagraam wordt gekrabbeld. Eventueel worden kettingstroppen of lijmklemmen gebruikt om stam/planken bij elkaar te houden.

Eind van stam of planken zit bij de voorkant ingeklemd in een grote (zware) klem (rijdend door sleerails).

Zodra de stam/planken door zaagraam komen wordt deze aan de achterkant voorzien van een redelijk zwaar begeleidings karretje (met klem), ook rijdend over sleerails:

Zagen inhangen

Er is een vast frame om de zagen in te hangen. Men begint aan de rechter kant en zorgt er voor dat de eerste zaag helemaal goed hangt, daarna met afstandblokjes (van hout of ijzer) verder de zagen inhangen.

Het zagen

Het zaagraam gaat zo'n 200 keer per minuut op en neer. Veel lawaai: dus gehoorbeschermers zijn essentieel.

Toog gezaagde balk

Wat generieke punten:

• Wordt een schotel al zagend overgenomen? nvt (klemrollen aan voor en achter op constructie rond zaagraam)
  
• Wat is de draairichting van de krukas: kruk die boven staat draait naar de opsleep heling (of kraan) of er van af? nvt
  
• Hoeveel krukken heeft de krukas?  geen krukas
  
• Hoeveel zaag/schulp/pomp ramen?  1 zaagraam
  
• Een gedetaileerde beschrijving van schulpraam. nvt
• Wat is de zaagraam slag (lengte in cm)? ~50cm
  
• Wat is effectieve/bruikbare raamdoorlaat (cm) (meestal tussen pollen en zaagraamstijl)? ~90cm
  
• Wat is overbrengingsverhouding: krukas:wieken; en eventuele vermogen (kW) elctro moter? ~92HP stoom (~69kW)
  
• Wat is de normale/optimale/maximale op en neer gangen van het zaagraam per minuut? normaal ~200 slagen/mm
  
• Richting tandzetting, tandzettinggrootte en gehard/ongehard zaagblad? LR enz. (er wordt geexperimenteerd met andere zettingen); De zetting van de zaag hangt ook wel van de houtsoort af de zetting is bij dennenhout iets anders dan bij eikenhout.; ongeharde zaagbladen

6/8/2025

Aspirant zagers bijeenkomst op De Lelie, Ommen. Verslag eventueel beschikbaar bij VR.

3/9/2025

Aspirant zagers bijeenkomst op De Lelie, Ommen. Verslag eventueel beschikbaar bij VR.

1/10/2025

Aspirant zagers bijeenkomst op De Lelie, Ommen. Verslag eventueel beschikbaar bij VR.

15/10/2025

Houtzager De Rat
(V+C)
Rode teksten zijn misschien ook goed te gebruiken op Makkinga's Mölle.

Verkrijgen van gereedschap

Zet in het lokale blaadje een stukje waar je mensen vraagt of ze in schuurtjes (bij opa en oma) nog bruikbaar gereedschap hebben staan voor een hourzaagmolen (eventueel een web pagina waar concrete ideeen wordt gegeven mbt benodigd gereedschap).

Balkijzer spanners

Bij de electrische houtzager bij De Rat worden geen touwen maar metalen balkijzer spanners gebruikt (incl. ketting).

Blokken om balkijzer hoirzontaal te leggen

Een getrapt blok is handig om balkijzer/hout horizontaal te leggen:

Zaag van stammen

Als de zagen bijna bij het stameinde zijn, dan drukken die zagen het sap/water uit de stam (in de vorm van de zaagsnede). Was me nog niet eerder opgevallen.

Het los leggen van net gezaagde planken

Begin bij zaagbladen en werk dan naar het begin van de stam. Dit zorgt ervoor dat de laatste handeling (die dan voor het begin van de stam gedaan kan worden (staande tussen de leggers), hierdoor is de minste kans op ongelukken door de uiteenvallende planken.

Veiligheid

Zorg dat er voldoende ruimte is tussen onderkant bovenspanhoofd en bovenkant pol. Zorg voor een ruimte groter dan een gebalde vuist )zeg 10cm). Bij Het Jonge Schaap zijn al drie keer handen behoorlijk gekneusd.


Bij terughalen van de slede; zorg ervoor dat men op tijd de schotels en de balkijzers verwijderd (zeker als men afgeleid wordt door bezoekers).

27/10/2025

Makkinga's Mölle, bezoek van 6  IJlstermolenaars
(C+V+A)
Rode teksten zijn misschien ook goed te gebruiken op Makkinga's Mölle.
Een paar foto's van activiteiten in Makkinga's Mölle.

Uitlijnen van de kurkas

Linker uiteinde as is aan de linkerkant van de foto. Voor uitlijnen/uitbalanceren is de as op twee punten opgelegd (eerste oplegpunt [krukpol], rechts op de foto).
Hier zijn nog geen uitgelijnde bussen op de as zien (een voor andere krukpol) en een voor (een voor wuifelaar).
We zullen de temperatuur van de opleg (van krukpollen) en ophangpunten (van wuifelaars) regelmatig (en zeker in het begin van een operationele molen) moeten controleren: met de hand of met infrarood thermometer (toevoegen aan inventarislijst).


Rechter uiteinde as is aan de rechterkant van de foto. Voor uitlijnen/uitbalanceren is de as op twee punten opgelegd (tweede oplegpunt [krukpol], midden op de foto). Je kan drie uitgelijnde bussen op de as zien (twee voor andere krukpollen) en een voor (een voor wuifelaar). Je ziet in de achtergrond nog een ongemonteerde krukpol.
Er komt waarschijnlijk in noord (rechts, waar een rechthoek zichtbaar is) een raam, niet alleen voor licht maar ook om de as te kunnen manoeuvreren als die verwijderd moet worden.


Het krukwiel

Op de raamvloer

Trap van raamzolder (of stellingvloer) naar krukvloer. Ook zie je een stuk van de deugdelijke leuning rondom de raamgaten in de vloer. Ook bescherming voor pad tussen oosterlijke en westerlijke stelling deur.

De zaagvloer

De Zuidelijke zaagvloer, rechts zie je ook de trap van zaagvloer naar raamvloer.

De Noordelijke zaagvloer, links zie je ook de trap van zaagvloer naar raamvloer.

12/11/2025

Aspirant zagers bijeenkomst op De Lelie, Ommen. Verslag eventueel beschikbaar bij VR.

Planning (verbouwing en zagen)

. Hoe is de planning met betrekking tot de verbouwing?

. Hoe vaak per week is het plan om te zagen?
. Is er Makkinga’s Mölle kleding?

. Hoe is het inkoop-, verkoop- en financien-planning?

. Hoe wordt er voor gezorgd dat er minimaal EEn molenaar aanwezig is? Zijn er nog molenaars nodig? Of meer mensen die zowel molenaar als zager zijn/worden (zoals bij De Rat en De Jager).

. Hoe zullen de verantwoordelijkheden verdeeld worden op de zaagvloer?

. De dagbesteders (ATC) zullen niet de broodplanken gaan zagen (te gevaarlijk), dat zal met eigen (aspirant) zagers gebeuren. Wel zullen de dagbesteeders een logo in de planken branden (off site).

. Hoe wordt er (als we normaal gaan draaien) samen gewerkt met: CCO (WC, koffie, binnen trekken stammen) en buren (nog bizondere condities/voorwaarden)?
. Andere punten?

Operationele zaken rondom zaag proces

. Wat zullen de samen-besloten werkwijzes worden voor het: binnen trekken stammen, vastleggen van stammen, stellen van zaagbladen, overnemen onderhouten, het zagen, verwijderen gezaagde planken, etc.?
. Wat zijn de veiligheids regels?

. Andere punten?